Hoe verlaag ik mijn impact als bezoeker op een bestemming? Dat is een vraag die ik mezelf regelmatig stel als ik op reis ben. Hoe kan ik ervoor zorgen dat mijn bestemming zo min mogelijk last ondervindt van mijn bezoek en er wellicht baat bij heeft dat ik er ben? Aan de hand van voorbeelden die ik tijdens mijn reis in Vietnam heb ondervonden leg ik uit welke factoren invloed kunnen hebben op je plastic gebruik en schets ik ideeën hoe wij, door ons iets bewuster te gedragen op reis, onze plastic impact kunnen verminderen.

Vanuit een duurzaam toeristisch perspectief gaat het vaak over hoeveel impact een bezoeker heeft op het gastland. Hoe moet de bezoeker zich beter gedragen? In welk opzicht heeft de bezoeker impact? De bezoekers zouden dus, naast het enige financiële voordeel, weinig met zich mee brengen. Ze zouden vooral voor overlast zorgen zoals extra afval, ongewenst gedrag en het verhogen van de CO2 emissies. Daarnaast wordt er ook vaak geroepen dat toerisme de transitie naar een monocultuur versterkt. Helaas zijn dit ook allemaal negatieve associaties die toerisme met zich mee brengt. Hoe kunnen wij ervoor zorgen dat we de positieve impact vergroten en meer belichten? Ligt de verantwoordelijk voor het verminderen van deze impact alleen bij de bezoeker? 

Vietnam

Afgelopen jaar heb ik het geluk gehad om mij te mogen verdiepen het plastic gebruik van toeristen en welke factoren hier invloed op hebben. Dit heb ik gedaan in Ho Chi Minh City en Phu Quoc, een tropisch eiland in het zuiden van Vietnam. Het bijzondere aan Vietnam zijn de sterke culturele en sociale structuren, gedomineerd door eeuwenoude tradities en gebruiken. Het is daarnaast ook juist deze socialistische volksstructuur en de communistische regering die een grote stempel drukt  op hoe het land georganiseerd wordt. 

Aan de ene kant zou je dan kunnen zeggen: Vietnam is zo anders dan Nederland, de bevindingen gaan daardoor helemaal niet op en zijn niet vergelijkbaar. Aan de andere kant, en dat geloof ik graag, kunnen deze systemen in Vietnam juist als een vergrootglas dienen voor hoe ook wij in Nederland afhankelijk zijn van die structuren.

Tijdens dit onderzoek vroeg ik mij af in hoeverre het gebruik van wegwerp plastic wordt beïnvloed door de toeristische levensstijl en de systemische structuur (dat zijn bijvoorbeeld de culturele, politieke en sociale structuren) van het land waarin de bezoekers zich bevinden. Voorafgaand was ik van mening dat heel veel van de gemaakte keuzes bij onszelf liggen. Dat wij zelf verantwoordelijk zijn voor ons eigen plastic gebruik. In zekere zin zijn we dit ook. Uiteindelijk zijn wij, de consumenten, eindgebruikers van een bepaald product. Wij kiezen hoe we dit product ontvangen en hoe wij er weer vanaf komen. Kopen of niet. Recyclen of niet. Althans, dat denken we.

Welke factoren dragen eigenlijk bij aan plastic consumptie? 

Je hebt het vast eens meegemaakt, thuis of op reis, dat je een duurzame keuze wil maken maar dat deze op één of andere manier lastig uitvoerbaar is. Je wil er juist voor zorgen dat je jouw impact vermindert, alleen wordt dat je, onbewust en misschien ook wel onbedoeld, moeilijker gemaakt.

De culturele en sociale structuren hebben invloed op de manier waarop toeristen zich gedragen. Deze structuren versterken soms niet-wenselijk gedrag. Daarnaast belichten deze bovenstaande structuren de complexiteit voor het maken van een duurzame keuze. Dit licht ik graag toe.

Er kwamen veel voorbeelden naar voren die aantonen dat plastic verbonden is met de culturele en sociale structuren, zoals bijvoorbeeld het gebruik van scooters in Vietnam. Deze scooter-cultuur heeft een grote invloed op het plastic gebruik, ook op dat van toeristen. Dit klinkt misschien gek. Hoe zit het dat het gebruik van de scooter het wegwerp plastic gebruik onder toeristen versterkt? Wat hebben scooters en wegwerp plastic met elkaar te maken? 

Het clipje aan de waterfles

Uit het onderzoek bleek dat in Vietnam een groot deel van de middenklasse de scooter als vervoersmiddel gebruikt. Een auto is vaak te duur. De scooter is daarnaast sneller vanwege de drukte op weg. Een effect van de keuze van dit vervoersmiddel is dat het transport scooter-bestendig wordt gemaakt. Veel verpakkingen zijn daardoor gemaakt van wegwerp plastic. Speciaal bedacht zodat ze gebruikt kunnen worden voor onderweg. Zoals de drank houdertjes die je aan je scooter kan hangen. Of de clipjes die je aan een plastic fles kan hangen. De meeste toeristen beschikken niet over een scooter maar toch krijgen zij bijna altijd deze gebruiksvoorwerpen aangereikt. Dit gebeurt wanneer zij een fles water kopen of een koffie to-go halen. Het gebruik van deze houders is zo genormaliseerd onder de lokale bevolking, dat het afslaan haast onmogelijk is. Helemaal wanneer een taalbarrière een rol speelt. Dit voorbeeld laat dus zien hoe de socio-economische structuur van invloed kan zijn op de zogenoemde bovenstroom praktijken, die verwijzen naar de momenten waarop je plastic krijgt. En dan zijn er ook nog de culturele invloeden. 

Plastic, voor iedereen hetzelfde?

Na gesprekken met enkele reizigers kwam ik tot de veronderstelling dat zij plastic vaak associëren met goedkoop en een eenmalig gebruik. Mijn Vietnamese respondenten vertelden echter dat plastic in Vietnam gelijk staat aan status en moderniteit. De mogelijkheid om gesneden fruit te kunnen verpakken of een gratis plastic tasje uit te delen wordt veel meer als een luxe gezien. Ik heb ook meermaals enigszins verward kijkende dames bij een fruitkraampje geprobeerd uit te leggen dat ik een eigen tasje mee had. Deze verschillende opvattingen over plastic gebruik vind ik interessant. Aan de ene kant wil ik voor het milieu minder plastic ontvangen maar ik wil ook niet respectloos zijn voor de lokale bevolking. Ik wil het gevoel van luxe van de dame bij het fruitkraampje niet ontnemen. Misschien gaan zij wel veel bewuster met plastic om dan ik. Dit gebeurt ook bij de benedenstroom praktijken, die verwijzen naar de momenten waarop je weer van je plastic afkomt.

Effect van zichtbaarheid op kennis

Als je eenmaal een plastic item hebt ontvangen wil je er meestal op een goede manier van af, toch? De reizigers die ik sprak vertelden mij dat ze het plastic afval wel in de prullenbak gooien maar dat ze niet verwachtten dat het werd gerecycled. Terwijl in Ho Chi Minh City er wel degelijk vrouwen zijn die de plastic flessen tegen een kleine vergoeding ophalen in hotels en hostels om het te laten recyclen. Helaas gebeurt dit veel uit het zicht, waardoor de meeste reizigers hier geen weet van hebben. Plastic wordt daarom vaak bij het gewone afval gegooid en als het eenmaal vies is geworden, dan nemen deze vrouwen het plastic niet meer mee. 

Hoe kunnen wij als individu hier op reageren?

Als je een volgende keer op reis bent, ga dan eens na: welke plastic items ontvang ik vaak? Weet ik waarom ik deze items krijg? Wat zijn de momenten wanneer ik veel plastic krijg? Als je merkt dat je veel extra plastic krijgt als je iets to-go vraagt, blijf dan eens zitten voor je kopje koffie. Je bent op vakantie en je hebt geen haast, toch? Misschien leidt dit ook tot een hele andere ervaring dan wanneer je je koffie onderweg drinkt. 

Een betekenisvolle verbinding

Probeer eens in gesprek te gaan met iemand en stel een vraag om te begrijpen waarom iets is zoals het is. Maak die verbinding, probeer te begrijpen en verbreed je perspectief. Natuurlijk heb ik het geluk gehad om voor een langere tijd op één plek te kunnen zijn. Dit staat vaak haaks op het reizigers-imago van het reizen naar verschillende bestemmingen in een korte tijd. Door deze extra tijd kwam ik vaker in contact met dezelfde mensen. Ik merkte bijvoorbeeld dat bij de kraampjes die ik eerder had bezocht of cafés waar ik eerder een plastic houdertje had afgewezen, ik vervolgens ook geen plastic meer kreeg. 

Vraag ook eens in hostels waar je overnacht of er gerecycled wordt, grote kans dat de afval verwerkingsprocessen niet altijd zichtbaar zijn. En als er dan toch gerecycled wordt, kan jij een steentje bijdragen. Uiteindelijk hopen we op een samenleving met vrijwel geen tot weinig plastic, maar zolang er nog geen geschikt alternatief is ligt de verantwoordelijkheid bij jou, als individu, om je kennis te vergroten van het land dat je bezoekt. Zo kan je je eigen impact zoveel mogelijk verlagen en anderen inspireren.