De kracht van lokale initiatieven tegen plasticvervuiling
In de afgelopen jaren zijn we ons steeds bewuster geworden van het probleem rondom plastic afval. Ook de toeristische sector is hier in betrokken. Er zijn veel nationale en internationale initiatieven, organisaties en campagnes op verschillende niveaus (publieke- en privésector) die zich richten op het verminderen en voorkomen van plastic afval in de natuur. Maar er zijn nog vele stappen te gaan en het stimuleren van gedragsverandering is daarin een belangrijke. In deze blog neem ik jullie mee in hoe lokale duurzaamheidsinitiatieven in Nederland aan deze gedragsverandering kunnen bijdragen.
Plastic afval aan de kust
Het plastic probleem is een grote uitdaging in de 21e eeuw. Een groot deel van het plastic afval dat wordt gevonden langs de kustlijnen en in de zee is het gevolg van land activiteiten. Deze materialen komen in de oceanen terecht door extreme weersomstandigheden of zijn gedumpt door recreatieve activiteiten van toeristen. De meeste conventionele plastic producten die worden gebruikt in het dagelijks leven zijn gemaakt van fossiele brandstoffen en zijn niet afbreekbaar in de natuur. Dit betekent dat deze plasticsoorten honderden jaren in de natuur kunnen blijven liggen.
Het plastic afvalprobleem wordt voornamelijk benaderd vanuit een technologisch of institutioneel perspectief. De Bubble Barrier of de Ocean Cleanup zijn voorbeelden van initiatieven die ontwikkelen vanuit een technologisch perspectief: het zijn technische oplossingen voor problemen gecreëerd door de mens. Daarnaast kan je ook vanuit een institutioneel perspectief kijken naar maatregelen, denk hierbij bijvoorbeeld aan statiegeld of het bannen van plastic wegwerpproducten zoals rietjes en wattenstaafjes. Echter, sinds dat het wereldwijde probleem zich uitbreidt, is het in mijn ogen belangrijk om juist gedragsverandering te stimuleren om het probleem in de toekomst te verkleinen en te voorkomen.
Afgelopen jaar heb ik mij verdiept in hoe duurzaamheidsinitiatieven het plastic afval probleem aanpakken in de kustgebieden van Nederland. Dit onderzoek is gebaseerd op lokale initiatieven die vanuit een liefde voor de natuur zijn ontstaan en vechten voor een schone gemeente. Deze initiatieven worden georganiseerd door burgers die verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen plastic gedrag en daarmee anderen proberen te stimuleren hier ook naar te kijken. Het onderzoek biedt een perspectief op hoe lokale burgerinitiatieven proberen om plastic afval op de Nederlandse kustgebieden te verminderen, door middel van inzichten in de praktijken die duurzaam gedrag van bezoekers stimuleren.
Lokale duurzaamheidsinitiatieven
In de afgelopen jaren is de opkomst van lokale duurzaamheidsinitiatieven sterk gestegen. Maar wat kunnen we verstaan onder een lokaal duurzaamheidsinitiatief? Het wordt veelal beschreven als bewegingen georganiseerd vanuit de maatschappij die bijdragen aan duurzame transities. Vaak hebben deze de bedoeling om overtuigende alternatieven aan te bieden voor geïnstitutionaliseerde praktijken die als maatschappelijk en ecologisch ontwrichtend kunnen worden beschouwd. Door de manier waarop burgers zich organiseren om bepaalde doelen na te streven, kunnen ze actief hun bezorgdheid en waarden uiten over bepaalde maatschappelijke aspecten. Uiteindelijk bieden de initiatieven een nieuwe manier voor de lokale bevolking om meer controle te krijgen over bijvoorbeeld hun leefomgeving buiten overheidsinstellingen om.
Tijdens mijn onderzoek ontdekte ik dat het merendeel van de initiatieven zich op praktijken die plastic beïnvloedde nadat het was geproduceerd; de stroomafwaartse kant (bottom-down). Denk hierbij aan het opruimen van het strand, bewustmakingscampagnes, informatieborden en kunstwerken. Naast het opruimen om zo een schone leefomgeving te creëren, is het belangrijkste doel om duurzaam bezoekersgedrag te stimuleren. In andere woorden: het stimuleert individuen beslissingen te nemen en te handelen op een manier die de natuurlijke omgeving ten goede komt, of op zijn minst niet resulteert in negatieve milieueffecten.
Wat dragen duurzaamheidsinitiatieven bij om plastic afval in hun gemeente te verminderen? En hoe beïnvloedt dit uiteindelijk het gedrag van strandbezoekers? Dat laatste is iets wat nog uitgebreider onderzocht moet worden, maar de focus ligt bij verschillende praktijken die ze hiervoor gebruiken. Praktijken kunnen worden beschreven als alledaagse activiteiten die mensen uitvoeren; wandelen, tanden poetsen en fietsen. In dit geval is het een combinatie van verschillende activiteiten: bezoekers die het strand schoonmaken (rapen) terwijl ze leren over plastic afval (onderwijzen) met behulp van juttassen, borden of kunstwerken gemaakt van/gericht op plastic afval (creëren). In mijn onderzoek, en anderen in de afgelopen jaren, geven aan dat educatie een effectieve strategie is om gedragsverandering en bewustwording over het milieu te vergroten. Juist daarom is de combinatie van afval rapen, oftewel beach cleanups, in combinatie met educatie over de natuur in dit onderzoek zo belangrijk gebleken. De materialen die gebruikt worden tijdens deze activiteiten, denk hierbij aan prikkers, t-shirts, tassen en kunstwerken, worden vaak ingezet om het educatieve gedeelte te ondersteunen.
Het strandjutten van nu
De afgelopen jaren is het aantal strandopruimacties flink toegenomen. Maar kennen we dit fenomeen niet al veel langer? Vroeger gingen mensen al het strand op om te gaan jutten: het zoeken naar spullen van waarde of bruikbaarheid op het strand. Deze term verwijst naar een activiteit voor het individu, je zoekt naar spullen die voor jou van waarde zijn. Maar als we dat vanuit een ander perspectief bekijken, wellicht op de manier hoe de burgerinitiatieven dat ook doen, dan kan het principe van waarde ook worden verplaatst. Het zoeken naar afval of spullen op het strand en dus weghalen van afval is van waarde voor het milieu in plaats voor het individu. Het principe van waarde is verplaatst: het milieu en de natuurervaring spelen nu een belangrijke rol, het gaat om de gevoelens en emoties die loskomen door deze activiteit. De strandbezoekers worden gestimuleerd om bewuster om te gaan met plastic afval en om te zorgen dat het rapen (of jutten) deel wordt van hun routine. Deze stappen richting een veranderende levensstijl, zelfs al zijn de stappen minimaal, karakteriseren hoe sociale bewegingen een gevoel van samenhorigheid teweegbrengen.
Naast dat deze initiatieven zich inzetten voor het milieu en hun leefomgeving, is het natuurlijk ook een belangrijk aspect voor ieder individu. Tijdens mijn onderzoek sprak ik met burgers met een passie voor de natuur maar werden de initiatieven ook gebruikt als uitlaatklep op persoonlijk vlak. Doordat de natuur om hen heen steeds weer een stukje schoner werd, konden ze zelf ook meer genieten van het strand. Neem de volgende keer dat je zelf door je buurt of over het strand loopt eens een tas mee. Vooral in deze tijd is het een heerlijke afleiding om even je hoofd leeg te maken!
